مواد استنشاقی

مقدمه:

اغلب افراد فکر نمی‌کنند که موادی مثل پاک‌کننده‌ها، اسپری‌ها، تینر، بنزین، انواع چسب ها (چسب مایع، چسب موکت و…) و لاک غلط‌گیر در ردیف مواد غیرقانونی قرار دارند و ممکن است مورد سوء‌ مصرف قرار بگیرند. اما این گروه از مواد که با نام مواد استنشاقی معروف هستند، تقریباً جزء اولین دسته از مواد هستند که از سوی نوجوانان تجربه می‌شوند. اکثر مصرف‌کننده‌های مواد استنشاقی را مردان تشکیل می‌دهند و نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ ساله، بیشترین گروه سنی مصرف کنندۀ این مواد هستند. مصرف مواد استنشاقی مسئول یک درصد مراجعات مربوط به مواد به مراکز فوریت‌ها است. اگرچه مصرف مواد استنشاقی نسبت به سایر مواد، از شیوع کمتری برخوردار است، اما با توجه به سهل‌الوصول بودن این مواد و همچنین عوارض متعددی که بر جای می‌گذارند، نباید از نظر دور بمانند.

درمان اعتیاد به این مواد کار ساده‌ای نیست، چرا که با استعمال طولانی مدت، عوارض و صدمات جبران‌ناپذیری به شخص وارد می‌گردد. همچنین هدف این است که به هر علت زمینه‌ای، از جمله افسردگی و یا اختلال رفتار های ضد اجتماعی پرداخته شود. برنامه های توانبخشی استنشاقی شامل مشاوره و روانشناسی و روانکاوی فرد بیمار تا حد زیادی به شخص در مراحل درمان اعتیاد کمک خواهد کرد، ترک مواد استنشاقی در کلینیک ترک اعتیاد آکسون به عنوان بهترین کلینیک ترک اعتیاد تهران به صورت کاملا تخصصی تحت نظر مشاورین روانشناسی و روانپزشکی انجام میگیرد که خود تضمینی بر اثر بخش بودن مراحل درمان میباشد.

مواد استنشاقی چیست؟

مواد استنشاقی، فرآورده‌های شیمیایی هستند که از آن‌ها بو یا بخاری متصاعد می‌شود که قابل استنشاق (بالا کشیدن از طریق بینی یا دهان به همراه تنفس) بوده و پس از ورود به بدن، اثرات روان‌گردان ایجاد میکنند. اگرچه گروه‌های دیگری از مواد نیز وجود دارند که به طریق استنشاقی مصرف می‌شوند (مثل شیشه، کوکائین یا هروئین و … )، اما به‌کار بردن این اصطلاح برای این دسته از مواد به این دلیل است که به هیچ شیوه دیگری به جز استنشاق (مثل خوردن یا تزریق) استفاده نمی‌شوند.

انواع مواد استنشاقی کدامند؟

صدها فرآورده شیمیایی خانگی، صنعتی یا پزشکی وجود دارند که می‌توانند در زمره مواد استنشاقی قرار بگیرند. به‌طورکلی این مواد در سه دسته زیر طبقه‌بندی می‌شوند:

حلال‌های فرار:

حلال‌های خانگی یا صنعتی و یا فرآورده‌های آن‌ها، شامل رقیق کننده‌های رنگ (تینر)، مایع‌های تمیز کننده، گریس، بنزین، گازوئیل و چسب‌های مایع یا سریش، حلال‌های مربوط به کارهای هنری یا دفتری، شامل لاک غلط‌گیر، مایع ماژیک‌ها و تمیز کننده‌های وسایل الکترونیکی مثل کامپیوتر

اسپری‌ها:

اسپری‌های خانگی از قبیل اسپری رنگ، اسپری حالت دهنده مو، اسپری حالت دهنده پارچه، براق کننده‌ها و اسپری‌های خوشبو کننده

گازها:

گازهایی که در محصولات خانگی یا تجاری به‌کار می‌روند، شامل گاز فندک (بوتان) و کپسول‌های پروپان، گازهای سردکننده و گازهای بی‌حس کننده که کاربرد پزشکی دارند از قبیل اتر، کلروفروم و نیتروژن مونوکسید یا گاز خنده‌آور

نیترات‌ها:

مواد شیمیایی هستند که در ساختن موادی مثل (تمیز کننده، خوشبو کننده محیط،براق کننده چرم،عطرهای مایع) به‌کار می‌روند.

مواد استنشاقی چگونه مصرف می‌شوند؟

مواد استنشاقی معمولاً با استفاده از تنفس از طریق بینی با دهان به‌طوری که ماده استنشاقی بتواند وارد ریه‌های فرد مصرف‌کننده شود، مصرف می‌شوند. برخی از الگوهای مصرف این مواد عبارتند از:

استشمام یا استنشاق بخار یا گاز مواد

استنشاقی به‌طور مستقیم از ظروف حاوی این مواد

اسپری کردن مستقیم مواد درون بینی یا دهان

وارد کردن گازها یا بخار مواد استنشاقی به درون کیسه پلاستیکی و یا پاکت کاغذی و سپس بالا کشیدن آن از طریق بینی یا دهان

آغشته کردن پارچه یا لباس‌های کهنه به مواد استنشاقی و بالا کشیدن گاز یا بخار آن از دهان

ترک مواد استنشاقی نیاز به خدمات روانپزشکی و روانشناسی دارد که در مرکز ترک اعتیاد آکسون به بهترین صورت انجام میپذیرد.

مواد استنشاقی چه مدت در بدن مصرف‌کننده باقی می‌مانند؟

اثرات بیرونی مصرف مواد استنشاقی دوام زیادی نداشته و طی ۵ تا ۴۵ دقیقه (بسته به نوع و میزان ماده مصرفی) از بین می‌روند. اما مواد شیمیایی موجود در آن‌ها ممکن است زمان زیادی در بدن باقی بمانند. مواد استنشاقی اغلب بیش از یک نوع ماده شیمیایی در خود دارند که برخی از آن‌ها بلافاصله با بازدم از ریه خارج می‌شوند. اما میزان موادی که بدون تغییر از ریه دفع می‌شوند، تنها یک پنجم مواد وارد شده به بدن را تشکیل می‌دهند. باقی این مواد شیمیایی به وسیله کبد متابولیزه شده و جذب می‌شوند، بنابراین می‌توانند مدت زیادی در بدن باقی بمانند. مواد استنشاقی ضمن ۴ تا ۱۰ ساعت پس از مصرف، در خون قابل کشف هستند. گرفتن نمونه خون در مراکز اورژانس از افرادی که مضنون به مصرف و مسمومیت با مواد استنشاقی هستند، می‌تواند به این تشخیص کمک نماید.

چرا نوجوانان به مصرف مواد استنشاقی روی می‌آورند؟

مواد استنشاقی به‌طور مجاز، ارزان و به آسانی قابل وصول هستند و به راحتی در دسترس نوجوانان قرار می‌گیرند. این سه عامل به مصرف بالای مواد استنشاقی بین جوانان و افرادی که از لحاظ مالی وضعیت خوبی ندارند، کمک می‌کند. اغلب مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی را نوجوانان تشکیل می‌دهند و حدود ۲۰ درصد مراجعین به مراکز فوریت‌های مواد، زیر ۱۸ سال دارند. مصرف مواد استنشاقی بین نوجوانانی شایع‌تر می‌باشد که پدر و مادر یا خواهر و برادر بزرگتر از خود دارند که مصرف‌کننده مواد اعتیادآور است. مصرف مواد استنشاقی در نوجوانانی که مبتلا به اختلالات رفتاری، اختلال سلوک و شخصیت ضداجتماعی هستند، شایع‌تر است.

در صورت مصرف مواد استنشاقی چه اتفاقی می‌افتد؟

مواد استنشاقی خیلی سریع پس از ورود به سیستم تنفسی از طریق ریه‌ها جذب خون شده و با گردش خون خود را به مغز و سایر اندام‌ها می‌رسانند. با رسیدن این مواد به مغز، فرد مصرف‌کننده احساس مستی مشابه با آن‌چه که پس از خوردن الکل ظاهر می‌شود، را تجربه می‌کند از قبیل خواب‌آلودگی و سنگینی، عدم بازداری، گیجی و حواس پرتی و بی‌قراری. میزان زیاد این مواد می‌توانند باعث از دست رفتن هشیاری و احساسات در فرد شوند. اثرات این مواد ظرف پنج دقیقه ظاهر می‌شوند و بسته به نوع و مقدار ماده استنشاقی ممکن است ۳۰ دقیقه تا چند ساعت دوام یابند. مثلاً ۱۵ تا ۲۵ بار تنفس از محلول یک درصد بنزین ممکن است موجب نشئه‌ای شود که چندین ساعت دوام مییابد، بسیاری از مواد استنشاقی وقتی در کنار الکل مصرف می‌شوند، غلظت خونی بیشتری پیدا کرده و اثرات آن‌ها تشدید می‌گردد که احتمالاً به خاطر رقابت این مواد با الکل بر سر آنزیم‌های کبدی می‌باشد.

تأثیر کلی مواد استنشاقی تسکین سلسله اعصاب مرکزی است. مطالعات نشان می‌دهند که بسیاری از مواد استنشاقی بر سیستم پاداش دهنده مغز و دوپامین که نقش اساسی در ایجاد احساس لذت در فرد دارد، اثر می‌گذارند. علت سوء‌مصرف اکثر مواد، تأثیر آن‌ها روی این سیستم است. مکانیسم اثر نیتریت‌ها با سایر مواد استنشاقی متفاوت است. این مواد باعث اتساع و شل شدن عروق خونی و تسکین اعصاب شده و اجازه می‌دهند خون بیشتری در سراسر بدن جریان پیدا کند. این وضعیت باعث ایجاد احساس گرمی و هیجان می‌شود که ممکن است چند دقیقه طول بکشد. پس از آن ممکن است سرگیجه و سر درد شدیدی فرد را فرا بگیرد.

 چگونه می‌توان تشخیص داد که فردی مواد استنشاقی مصرف کرده است؟

تشخیص زود هنگام سوء‌مصرف مواد استنشاقی از اهمیت به‌سزایی برخوردار است چرا که می‌توان با اقدام به موقع از عوارض جدی و طولانی مدت مصرف آن‌ها جلوگیری نمود. والدین باید هشیار باشند که این علایم می‌توانند نشانه سوء‌مصرف مواد استنشاقی در نوجوانان باشند:

متصاعد شدن بوی بنزین، رنگ و مواد شیمیایی مشابه از دست‌ها، دهان و یا لباس‌ها

وجود رنگ یا لکه‌های مشابه روی صورت، دست‌ها و لباس‌ها

پیدا کردن اسپری‌های خالی رنگ، جای مواد شیمیایی و یا پارچه‌های آغشته به مواد شیمیایی در اتاق نوجوانان

داشتن ظاهری کثیف و آشفته

تکلم بریده بریده

تهوع و از دست دادن اشتها

بی‌اعتنایی و کمبود توجه

سایر شاخص‌های رفتاری مصرف مواد استنشاقی در فردی که مصرف‌کننده این مواد باشد عبارتند از:

غیبت‌های مکرر از مدرسه یا خانه

کاهش عملکرد تحصیلی یا شغلی

رفتارهای تکانشی یا پرخاشگری و سرکشی نسبت به دیگران

استفاده مکرر از دستمال‌های پارچه‌ای

بو کردن یا مکیدن دائمی آستین لباس

تغییر در الگوی خواب

رفتار بی‌رحمانه، اخلاق بد و ترش رویی

مشکل در روابط با والدین یا معلمین

قضاوت مختل

بی‌احساسی و داشتن عاطفه سطحی

البته هیچ یک از تغییرات به تنهایی بیانگر مصرف مواد استنشاقی از سوی نوجوانان نیستند، بلکه تنها سرنخ‌هایی برای والدین هستند که اگر در درازمدت رخ دهند و الگوی رفتاری فرزندشان شامل تعدادی از این رفتارها باشد، باید به احتمال مصرف این مواد در فرزندشان شک کرده و راهکارهای مناسبی برای حل این مشکل برگزینند.

توجه داشته باشید که هرچه زودتر اقدام به ترک مواد استنشاقی کنید، شانش بهبودی بیشتری خواهید داشت و صدمه کمتری به جسم و روان خود وارد کرده اید، پس توصیه میکنیم تا هرچه زودتر به مرکز ترک اعتیاد آکسون مراجعه فرمایید.

اثرات کوتاه‌ مدت مصرف مواد استنشاقی کدامند؟

مهم‌ترین مشکلی که ممکن است برای مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی پیش بیاید، ایست قلبی در اثر مسمومیت شدید با این مواد است. استنشاق طولانی و یا تجمیع مواد شیمیایی موجود در حلال‌ها (تینر، چسب و …) و اسپری‌ها ممکن است ریتم ضربان قلب را سرعت بخشیده و بی‌نظمی در آن ایجاد کند که این وضعیت می‌تواند در عرض چند دقیقه باعث ایست قلبی و مرگ فرد شود. این مرگ ناگهانی بیشتر با مصرف گازهای بوتان و پروپان و مواد شیمیایی موجود در اسپری‌ها رابطه دارد. احتمال وقوع این وضعیت حتی برای کسانی که برای اولین بار مواد استنشاقی را مصرف می‌کنند و یا حتی جوانانی که هیچ مشکل جسمانی هم نداشته باشند، وجود دارد.

افت تنفسی و خفگی نیز از دیگر تهدیدهای جسمانی برای مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی است. این عارضه ممکن است در اثر تجمیع زیاد مواد شیمیایی در شش‌ها و نرسیدن اکسیژن به کیسه‌های هوایی رخ دهد. مسمومیت در حالت خفیف‌تر نیز ممکن است ایجاد شود که با دو یا چند مورد از علائم زیر همراه است:

بی‌حالی

 تهوع

 بی‌اشتهایی

 احساس سرگیجه

 ناهماهنگی حرکتی

 تکلم مختل

 راه رفتن بی‌ثبات

 ضعف رفلکس‌ها

لرزش

 دوبینی یا تاری دید

 ضعف عمومی عضلانی

 گاهی نیز مسمومیت ممکن است تا بهت و اغما پیش برود

استنشاق عمیق و مکرر مواد استنشاقی ممکن است منجر به گم گشتگی (اختلال در شناسایی زمان، مکان و افراد)، فقدان هشیاری و یا تشنج شود.

اثرات بلندمدت مصرف مواد استنشاقی کدامند؟

کسانی که مواد استنشاقی را مورد سوء‌مصرف قرار می‌دهند در معرض دامنه وسیعی از مشکلات جسمانی و روانی قرار می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

سردردهای مزمن

سینوزیت یا ورم سینوس‌ها

سرفه‌های متعدد و مزمن

وز وز کردن یا زنگ زدن گوش

درد سینه و گلو

خون دماغ شدن‌های مکرر

خستگی و ضعف زیاد

لاغر شدن بیش از حد در اثر بی‌اشتهایی

چشمان قرمز و خیس (اشک ریزش)

حالت‌های شبه رویا توأم با توهمات

افسردگی یا اضطراب

تنگی نفس

سوء هاضمه

زخم معده

استنشاق برخی بنزین‌ها ممکن است منجر به مسمومیت با سرب گردد که با علائم زیر همراه است:

آسیب کبدی

التهاب حاد یا مزمن کلیه‌ها و زخم‌های متعدد

فساد و زوال بخش‌هایی از مخچه‌ای و ناتوانی در تنظیم حرکات و تعادل

درمان نشدن به موقع مسمومیت با سرب می‌تواند به کم‌خونی و سایر بیماری‌های خونی بی‌انجامد

مواد استنشاقی چه اثراتی روی مغز می‌گذارند؟

مطالعات صورت گرفته روی حیوانات و انسان‌ها نشان می‌دهد که مواد استنشاقی غلاف سلولهای عصبی که میلین نام دارد، را از بین ببرند. وقتی این غلاف از بین می‌رود، علائمی شبیه به بیماری ام اس ظهور میکنند. وقتی غلاف میلین سلول‌های عصبی تخریب می‌شود، انتقال پیام‌های عصبی از طریق آن مختل می‌گردد که منجر به گرفتگی ماهیچه‌ها و لرزش شده و احتمال دارد که به کارکردهای اساسی بدن مثل راه رفتن، خم شدن و یا صحبت کردن آسیب وارد شود. همچنین سلول‌های عصبی بخشی از مغز به نام هیپوکامپ در اثر مصرف مزمن مواد استنشاقی صدمه می‌بینند، چون اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند.

هیپوکامپ وظیفه کنترل اعمال مربوط به حافظه را بر عهده دارد، بنابراین فردی که به‌طور مستمر در معرض این مواد قرار می‌گیرد ممکن است در یادگیری چیزهای جدید و به‌خاطر آوردن چیزهای آشنا دچار مشکل شده و یا از اداره کردن یک بحث ساده نیز ناتوان باشد. آسیب‌های سلول عصبی در قشر مخ می‌توانند بر توانایی حل مسائل و طرح‌ریزی در فرد اثر منفی بگذارد. در صورتی که این اتفاق در مخچه نیز رخ دهد فرد از کنترل حرکاتش ناتوان شده و در تعادل و هماهنگی حرکتی با مشکل مواجه می‌شود.

مصرف مزمن مواد استنشاقی می‌تواند به بخش‌هایی از مغز که مسئول کنترل کارکردهای شناختی، حرکتی، بینایی و شنوایی هستند، آسیب وارد نماید. دامنه ناتوانی‌های شناختی که در اثر این مواد ایجاد می‌شوند ممکن است از اختلالات خفیف شناختی مثل عدم تمرکز و بی‌توجهی تا بیماری روانی دمانس که در آن کلیه عملکرد شناختی و حافظه فرد مختل می‌شوند، کشیده شود.

آیا مصرف مواد استنشاقی ممکن است به اعتیاد به آن منجر شود؟

اکثر افراد مواد استنشاقی را برای مدتی کوتاه مورد استفاده قرار می‌دهند و الگوی مصرف دراز مدت که به وابستگی و سوء‌مصرف منجر شود پیدا نمی‌کنند. اکثر دانشمندان بر این عقیده‌اند که بدن نسبت به مواد استنشاقی نیز تحمل پیدا می‌کنند یعنی به مرور زمان فرد ناچار است میزان بیشتری مواد مصرف کندتا بتواند همان اثرات قبلی را تجربه کند. تحقیقات راجع به وابستگی و اعتیاد جسمانی به این مواد هنوز ادامه دارد، اما احتمال وقوع وابستگی روان‌شناختی به مواد استنشاقی وجود دارد.

اغلب اثرات مصرف مواد استنشاقی پس از گذشت چند دقیقه از بین می‌روند، اما بسته به روش مصرف این مواد ممکن است برخی از آن‌ها تا ساعت‌ها دوام داشته باشند. در اغلب مصرف‌کنندگان، وابستگی به مواد استنشاقی ایجاد نمی‌شود، اما در صورت مصرف مزمن این مواد فرد ممکن است با کنار گذاردن مصرف، دچار حالت‌هایی شبیه به آن‌چه که در بیهوشی عمومی تجربه می‌شوند، گردد. این حالت خماری ممکن است چند روز طول بکشد و با علائم زیر همراه است:

لرزش

 سردرد

 تهوع

 استفراغ

 دردهای شکمی خفیف

 از دست دادن اشتها

 خستگی

 گرفتگی عضلانی

آشفتگی روانی و پرت‌گویی

اگر فردی بخواهد مصرف مواد استنشاقی را ترک کند، چه باید بکند؟

اغلب مصرف‌کنندگان مواد استنشاقی را نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ ساله تشکیل می‌دهند و در عین حال که بیشتر آن‌ها این مواد را به‌صورت تفریحی و گهگاهی مصرف می‌کنند، برخی در اثر مصرف مزمن مواد استنشاقی به آن‌ها وابسته می‌شوند. مدیریت کسانی که سوء‌مصرف مواد استنشاقی دارند یا به آن‌ها وابسته‌اند، پیچیده و مستلزم یک رویکرد جامع و چند جانبه می‌باشد. پزشکان عمومی، معلمان، مشاوران مدرسه و والدین می‌توانند نقش اساسی در ارزیابی و تشخیص این مشکل در نوجوانان داشته و آن‌ها را برای مراجعه به مراکز تخصصی ترک اعتیاد راهنمایی و یاری نمایند. این مراکز با برخورداری از پرسنل مجرب می‌توانند درمانی جامع برای فرد طراحی کرده و در جنبه‌های مختلف ترک (دارو درمانی، سم زدایی سریع و سم زدایی فوق سریع ، حمایتی، شناختی رفتاری، پیشگیری از عود) از طریق خدمات درمان اعتیاد به او کمک کنند.

بدین منظور ممکن است جلسات درمانی خدمات روانشناسی و مشاوره ، روانکاوی اعتیاد و درمان شناختی رفتاری برای افراد ترتیب داده شود که او بتواند مشکلات خود را با درمان‍گر، والدین یا سایر اعضای خانواده و یا دیگر افرادی که تجربه مشابه داشته‌اند در میان بگذارد.

آموزش مراقبت از سلامتی و خطرات و عواقب مصرف مواد در این دوره از اهمیت به‌سزایی برخوردار است که ممکن است با سایر مشاوره‌ها، مثل مشاوره برای چگونه گذراندن اوقات فراغت همراه شود. آموزش مهارت‌های زندگی و نحوۀ مقابله با استرس‌ها نیز مهم است که باید به آن پرداخته شود. فردی که به مواد استنشاقی وابسته است، باید اطمینان یابد که علائم دوران ترک زودگذر هستند و حداکثر چند هفته تلاش می‌تواند آن‌ها را برای همیشه از دام اعتیاد به این مواد نجات دهد.

ترک مواد استنشاقی نیاز به حمایت های روانی و جسمانی دارد و حتما باید تحت نظر مشاورین روانشناسی و روانپزشکی انجام بگیرد، در همین راستا مشاورین و متخصصین مرکز ترک اعتیاد آکسون به عنوان بهترین مرکز ترک اعتیاد ایران آماده ارائه خدمات مشاوره ای و درمانی به شما عزیزان میباشند.